Thị xã Kinh Môn hiện đang lưu giữ và duy trì hoạt động của 64 lễ hội tại các di tích với các loại hình như: dân gian truyền thống, lịch sử, danh nhân, tôn giáo. Trong đó nổi tiếng là Lễ hội truyền thống di tích Quốc gia đặc biệt Đền Cao An Phụ được diễn ra trong 3 tháng mùa xuân; khai hội từ ngày mùng 8 tháng giêng đến hết ngày 1 tháng 4 âm lịch (là ngày mất của An Sinh Vương Trần Liễu); với rất nhiều hoạt động diễn ra, thu hút hàng vạn lượt du khách về tham gia. Các nghi lễ được tổ chức trang trọng, đúng quy định, tôn vinh được công lao to lớn của nhân vật được tôn thờ. Ngày chính hội từ chiều 29/3 đến hết ngày 1/4 âm lịch. 23h ngày 29/3 diễn ra nghi thức bao sái tượng tại Hậu Cung – nơi Đức thánh Trần Liễu ngự. Sau lễ bao sái tượng là lễ thay áo mới cho Đức Thánh. Áo Thánh thay ra được chia nhỏ cho vào túi gọi là túi bảo vật nhà Thánh rồi ban phát cho du khách và nhân dân trong ngày lễ hội; với ý nghĩa tượng trưng được Đức Thánh Trần che chở, phù hộ cho muôn dân được ấm no, hạnh phúc.

Để lễ bao sái diễn ra trang nghiêm, công tác chuẩn bị được Ban quản lý di tích thị xã tiến hành chu đáo. Lễ vật chuẩn bị gồm 1 mâm lễ chay, 1 mâm lễ mặn, nước ngũ vị hương, khăn vải đỏ để bao lau. Những người trực tiếp làm lễ bao sái trước đó vài ngày phải kiêng không ăn thức ăn giàu huyết tính, trong năm gia đình không có tang. Đó là những nghi lễ truyền thống từ bao đời để lại và trách nhiệm của thế hệ hậu duệ luôn giữ gìn, phát huy nghi lễ tốt đẹp ấy, thể hiện sự tri ân công đức của nhân dân với Đức thánh Trần. Tiếp đến, 19h ngày 30/3 là Lễ Cáo Yết tại gian tiền tế (Lễ xin mở cửa Đền cho nhân dân được tổ chức lễ hội) và ngày 1/4 là ngày tổ chức nghi lễ chính hội. Tất cả nghi lễ ấy tạo nên nét trang nghiêm, thành kính. Năm 2022, Lễ hội truyền thống Đền Cao An Phụ đã được công nhận là di sản văn hoá phi vật thể.

 

Lễ hội truyền thống Đền Ngư Uyên (phường Long Xuyên) – di tích lịch sử được xếp hạng Quốc gia năm 1990 được tổ chức từ ngày 16 đến ngày 18 tháng giêng âm lịch hàng năm. Nơi tôn thờ 7 anh em họ Phạm - Trang Ngư Uyên có công lớn giúp vua Lê Lợi đánh thắng giặc Minh, trấn ải miền Đông Bắc. Trải qua thời gian và biến thiên của lịch sử, nhưng đến nay, nghi lễ rước tại Lễ hội của Đền vẫn được người dân địa phương bảo tồn, phát huy. Đúng 7h sáng ngày 16 tháng giêng, nghi lễ rước kiệu thánh diễn ra. Đi đầu đoàn rước là cờ Tổ quốc, cờ thần, đoàn trống, rước rồng, ngựa, đoàn rước kiệu long đình – bát biểu, đoàn rước chấp kích, kiệu lễ, đoàn tế nam – tế nữ và nhân dân cùng du khách thập phương. Đoàn rước đi qua 7 thái miếu, nơi thờ 7 anh hùng họ Phạm, rước về sân Đền để làm lễ Tế yên vị. Cụ Nguyễn Văn Ly – 84 tuổi ở khu dân cư Ngư Uyên là người phụ trách đoàn rước cho biết: “Lễ rước được tổ chức công phu, hoành tráng nhất trong dịp Lễ hội, mang lại ý nghĩa thiêng liêng nhất vì khi rước với ý nghĩa 7 anh hùng họ Phạm xuất quân đi duyệt thị và thăm thú làng quê, dân làng được bảo vệ để mong cuộc sống thanh bình, hạnh phúc. Khâu chuẩn bị lựa chọn 8 thanh niên trai tráng của làng để rước kiệu thánh cũng được đưa vào hương ước của làng để thực hiện nề nếp và giữ gìn”.

Không chỉ gìn giữ các nghi lễ truyền thống, Lễ hội mùa xuân tại các di tích lịch sử ở thị xã Kinh Môn còn mang đậm không gian văn hoá cộng đồng với phần hội là các giải thể giao, liên hoan văn nghệ, trò chơi dân gian.

 

Tại Lễ hội di tích Quốc gia đặc biệt Đền Cao An Phụ, từ ngày khai hội đến ngày chính hội, Ban tổ chức Lễ hội xuân thị xã Kinh Môn tổ chức nhiều hoạt động văn hoá, văn nghệ như: Liên hoan diễn xướng hầu Thánh tại nhà Mẫu, hội thi gói bánh chưng – giã bánh dày, liên hoan hát chèo - hát dân ca, đấu vật, bóng chuyền; Lễ hội truyền thống Đình Huề Trì (phường An Phụ) tổ chức chơi đu, cờ người; Lễ hội truyền thống Đền Ngư Uyên (phường Long Xuyên) tổ chức đi cầu khỉ, leo cột nhận thưởng vv… Đây là nét riêng của người dân Kinh Môn ôn lại những nét sinh hoạt văn hoá cộng đồng từa xa xưa; đồng thời gắn sinh hoạt tín ngưỡng với việc đời, nhắc nhở người dân phát huy truyền thống cần cù lao động để cuộc sống ngày càng ấm no, hạnh phúc.

Về Kinh Môn chảy hội đầu xuân, du khách du xuân, thưởng ngoạn, khám phá những nét văn hoá độc đáo của miền quê văn hiến; cũng là để tìm về giá trị cội nguồn dân tộc. Dưới tác động của kinh tế thị trường, việc gìn giữ nét văn hoá truyền thống ở các Lễ hội đang gặp phải những khó khăn. Song ý thức của cộng đồng vẫn được cấp uỷ, chính quyền và người dân địa phương duy trì và phát huy qua việc tổ chức và tham gia Lễ hội. Người Kinh Môn luôn tri ân công đức và tôn vinh những nhân vật lịch sử, những người có công lớn đối với đất nước, quê hương. Giữ gìn, phát triển văn hoá truyền thống qua Lễ hội để giáo dục, truyền lại cho con cháu mai sau./.

Thu Xuân